بررسی و تبیین حکم تجری از دیدگاه علم اصول و روایات

این نوشتار به تشریح دیدگاه های مختلف علمای اصول فقه و روایات در مقوله حرمت تجرّی و قبح آن می پردازد و ادله حرمت آن را بیان می کند. نویسنده می کوشد تا ثابت کند تجرّی، علاوه بر قبح فاعلی، قبح فعلی هم دارد؛ زیرا هتک و طغیان در فعلی که منجر به تجری می شود، به دلیل عنوان ثانوی قبیح است، که همان سرکشی در قبال فرمان مولا محسوب می گردد. وی برای اثبات این موضوع در چهار فصل به احادیث متعددی استناد می کند و اقوال عالمان بزرگ علم اصول فقه از امامیه را شرح داده و مجازات و عقاب در نظر گرفته برای شخص متجری را بررسی می نماید. در فصل اول مفهوم لغوی و اصطلاحی تجری و معنای واژه هایی مانند معصیت، انقیاد و اطاعت بیان شده و اختصاص نداشتن تجرّی در باب قطع، عدم صدق تجرّی در استصحاب و قطع تمام موضوعی، فقهی بودن یا اصولی بودن مسأله تجرّی و دلیل اصولی نبودن آن بررسی گردیده است. در فصل دوم اقسام تجری بنابر تقسیمات شیخ انصاری و آقا ضیا عراقی و نیز نقد تقسیمات مذکور اختصاص دارد. در فصل سوم از دیدگاه علم اصول فقه به مسأله تجری نگریسته شده و ارتباط تجرّی با خطابات اولیه شارع، اثبات قبح فعلی و فاعلی فعل تجرّی و دیدگاه های علمای معاصر علم اصول فقه در این زمینه و ادله عقلی و نقلی اصولیانی همچون: آقا ضیا عراقی، آخوند خراسانی، شهید صدر، محقق اصفهانی، شیخ انصاری، سیدمحمد روحانی و آیت الله خویی درباره قبیح بودن یا نبودن فعل متجری شرح و بررسی می شود. در فصل چهارم از منظری روایی به حرمت تجری و عقاب شخص متجرّی پرداخته شده و ادله روایی قبح و حرمت تجری و ادله عقلی مبتنی بر آن، اجماع، بنای عقلا، آیات قرآنی و حدوث مصلحت و مفسده در متعلق قطع، عنوان ادله دیگر قبح تجری و حرمت آن به صورت مفصل مطرح گردیده و برخی از شبهه های و ایرادها در این زمینه مطرح و پاسخ داده شده است. نگارنده در این فصل همچنین دیدگاه های مختلف علمای علم اصول را مبنی بر استحقاق عقاب بر فعلی بودن قبح تجرّی با اثبات حرمت و عدم اثبات حرمت را منعکس کرده و مجازات دنیوی و اخروی متجری را با استناد به روایات و اصول عملیه و قواعد مربوط به حدود بررسی می کند.